به کوشش: محمد آصف گلزاد

مرحوم مولانا خال‌محمد خسته مردی بود دانشمند، متوکل، حافظ قرآن کریم، مورخ و شاعر زیباسخن. دوره طفلی را در شهر مزارشریف سپری نمود و بعد از آنکه علوم ادبی و عربی را در محیط خویش فرا گرفت و قرآن پاک را به سینه سپرد به غرض کسب تعلیمات بیشترعازم مملکت هند شد و در آن سرزمین در مدارس مشهور وقت نزد استادان معروف به تحصیل علوم پرداخت و درضمن به آموختن حسن خط نیز توجه خاص کرد که در انجام در علوم عربی، عامل جامع و در انواع خط مخصوصاً در خط نسخ، کوفی و نستعلیق به پایه استادی رسید. چون ذوق سرشار و قریحه سخن آفرین داشت در آن محیط به آثار علوم عربی و دری عمیق گردید و بارها با ارباب سخن آن محیط پهناور به مشاعره می‌نشست. وی با اکثر دانشمندان وشاعران آن دیار خصوصاً با علامه اقبال، شاعر معروف لاهور مصاحبه‌ها نمود و هم مجموعه اشعار خود را توسط دو کتاب خود به نام "خمستان" و "رمز حیات" در آنجا نشر نمود و از این ناحیه بین ارباب سخن آنجا شهرت کسب کرد. بعد از کسب علوم و طی مراحل تحصیل به منظور خدمت به ابنای وطن به افغانستان بازگشت و مدتی در شهر مزار شریف در یکی از حجره‌های مسجد جامع گذر عزیزآباد و چندی در مدرسه دیوان بیگی و مدرسه خواجه خیران به تدریس علوم مخصوصاً به تعلیم حسن خط پرداخت. چون در سال 1315 شمسی مدرسه اسدیه در مزار شریف تأسیس گردید مولانا خسته در مسلک استادان آن شامل و شاگردان آن مدرسه را در پرتو دانش و فضیلت خود واعظ، خطاط، ادیب و وطن‌پرست بار آورد. وی تا توان داشت با قلم و سیاهی کارش بود چنانچه در آخر عمر بینایی چشم خود را از دست داد اما از اثر تعلیم و افاده به عده بینایی بخشید. وی علاوه از کتاب "خمستان" و "رمز حیات"، آثار دیگری به نام "معاصرین سخنور"، "یادی از رفتگان" و "دبیرستان بلخ" تألیف نموده‌اند. بالاخره این مرد فقیر و سخنور در سال 1393 قمری چشم از جهان پوشید و جنازه‌اش توسط عده‌ای از دوستان و ارباب دانش و قلم با احترام در شهدای صالحین به خاک سپرده شد.