عبارت «ممنوعیت به دلایل سیاسی» حاکی از حضور سنگین سایۀ دولتی است که شهروندانش را از دریافت اطلاعات، افکار و عقایدی که از نظر او انتقادی، شرم‌آور یا تهدید‌آمیز است منع می‌کند. چنین تصویری متأسفانه اغلب عین واقعیت است؛ البته این موضوع فقط به حکومت‌های دیکتاتوری مثل آلمان نازی زیر سلطۀ آدولف هیتلر، اتحاد جماهیر شوروی کمونیستی در دوران ژوزف استالین، اندونزی در دوارن حکومت سوهارتو، شیلی در زمان آگوستو پینوشته و نیجریه در زمان سانی آباشا محدود نیست. عصیان سیاسی در دهۀ نود میلادی برخی از این حکومت‌ها را منحل کرد و دولت‌هایی را با سعۀ صدر بیشتر در اندونزی، شیلی، نیجریه و روسیه بر سر کار آورد. دولت‌های دموکرات نیز به ممیزی مطالب انتقادی دست می‌زنند تا به زعم خود، امنیت کشورشان را تضمین کنند. قطعاً سرکوبی آزادی بیان در آفریقای جنوبی در دورۀ آپارتاید، کره‌جنوبی پیش از 1990، ترکیه، اوکراین پس از دوران کمونیسم و اخیراً در روسیه، عاملی اثرگذار و مهم بوده و امروزه در بریتانیا و ایالات متحد امریکا نیز امری تعیین‌کننده است.
اینکه ممیزی سیاسی را صرفاً دولت‌های اعمال می‌کنند، تصوری اشتباه است؛ مثلا در ایالات متحد امریکا، سازمان‌های خرد و کلان جامعه، همچون هیئت‌های آموزشی مدارس یا شهروندان، چه به صورت فردی چه گروهی در زمینۀ ممنوع کردن کتاب‌هایی که نمی‌پسندند فعالیت می‌کنند و به کتابهای درسی و رمان‌های مورد استفاده در کلاس‌ها یا کتابخانه‌های مدارس اعتراض می‌کنند. برخلاف ممیزی ملی، محدودیت‌های محلی بیشتر در مورد تصاویر و ارزش‌های سیاسی‌ای اعمال میشود که به دانش‌آموزان تعلیم می‌دهند. در دهه‌های گذشته، از جمله علل انتقادها به برخی کتابها، نگرانی از سوسیالیسم، کمونیسم و تبلیغ اتحاد جماهیر شوروی بود و نگرانی دیگر، تصویری بود که از ایالات متحد امریکا ارائه می‌شد. در این میان مسئلۀ اصلی این بود که مبادا آثار مذکور شوروی را خیلی مثبت و امریکا را خیلی منفی نشان دهند. حتی امروزه از نظر منتقدان، بررسی نواقص و عیوب جامعۀ امریکایی برخلاف اصول میهن‌پرستی است. این منتقدان به نقد سیاست‌های گذشته و حال دولت‌هایشان در کتابهای درسی و کتابخانه‌ها خرده می‌گیرند؛ همچنین معتقدند بحث در مورد ضعف‌های شخصیتی در رفتار شهروندان تحت حاکمیت این دولت برای دانش‌آموزان مناسب نیست. علاوه بر این، کتاب‌هایی که به موشکافی شرایط جنگ نیز می‌پردازند، اغلب ممیزی می‌شوند.
عناوینی که در این مجموعه مطرح شده‌اند، از نظر موضوع و شکل اثر متنوع‌اند. بعضی از متون تایخ ممیزی گسترده‌ای دارند و آثار دیگر به نظر کمتر ممنوع شده‌اند. رمان خوشه‌های خشم فقط چند ماه پس از انتشار در سال 1939 ممنوع و به آتش کشیده شد؛ حتی تا شصت سال بعد نیز، به این اثر مدام اعتراض می‌شد و وجود آن در مراکز آموزشی و کتابخانه‌ها ممنوع اعلام شد. ممیزی آثار سولژنیتسین در دولت جماهیر شوروی انگشت‌نمای عالم است. چهار رمان‌نویس دیگر نیز در این مجموعه حضور دارند که دولت کشورهایشان تمام آثارشان را ممنوع کردند، از جمله میگل آنجل آستوریاس از گواتمالا، گائو ژنگجیان از جمهوری خلق چین، دوانگ تو هوانگ از ویتنام و پرامودیا آنتا تور از اندونزی که همگی برندۀ جایزۀ نوبل هستند. در قرن نوزدهم، رمان ضدبرده‌داری هریت بیچر استو به اسم «کلبۀ عمو تام» به شدت در جنوب امریکا ممنوع شد. رمان «برادرم سام مرده» اثر جیمز لینکولن کالیر و کریستوفر کالیر نیز که در سال 1974 منتشر شد، چنین سرنوشتی یافت. این رمان ضد جنگ که تصویری غیررمانتیک از انقلاب آمریکا ارائه می‌دهد، با اعتراض‌های زیادی مواجه شد. مخالفان برای بعضی از آثار در دادگاه‌ها پرونده‌های قطوری تشکیل دادند: وقفۀ نجیبانه اثر فرانک اسنپ، طعمه اثر رابرت کورمیر، سلاخ‌خانۀ شمارۀ پنج و گهوارۀ گربه اثر کورت ونه‌گات، جاسوس گیر اثر پیتر رایت و روابط ایالات متحد امریکا و ویتنام از سال 1945 تا 1967 که وزارت دفاع امریکا منتشر کرد در میان این کتابها دیده می‌شوند.
البته همۀ اعتراض‌ها رسمی و قانونی نیست و عموم از آن آگاه نمی شوند؛ بعضی از اعتراض‌ها را فقط روزنامه‌های محلی گزارش می‌کنند. از سوی دیگر خودسانسوری معلمان و متصدیان کتابخانه نیز رایج است. به یاد می‌آورم که متصدی کتابخانه‌ای می‌گفت کتاب‌هایی را که در کتابخانه‌های دیگر ممیزی شده‌اند، سفارش نمی‌دهد و به این ترتیب کسی تا به حال بر کتابهای کتابخانه‌اش محدودیتی اعمال نکرده است. در ضمن همۀ حمله‌ها و اعتراض‌ها نیز صریح و بی‌پرده نیست. اغلب، اعتراض به زبان زشت اثر آسان‌تر است تا اعتراض به دیدگاه و مضمون سیاسی آن. لی بورس که در مورد ممیزی کتابخانه‌های مدرسه و کتابهای مورد استفاده در کلاس‌های درس، در پنج مرکز دولتی و ملی بررسی‌هایی انجام داده است، از این نقاب با عنوان «برنامۀمخفی» ممیزی یاد می‌کند.
شاید شرح این حمله‌ها و ممیزی‌ها در سطوح محلی پراکنده و زودگذر بنماید و به نظر برسد اعتراض‌های ملی و بین‌المللی نیز به گذشته تعلق دارند و در مورد آثاری ویژه صادق‌اند؛ اما این هزاران رشتۀ کوتاه فکری به هم می‌پیوندند و جریان سهمگین و خیانت‌باری را پدید می‌آورند. امواج زیرین این جریان می‌تواند ذهن را در پیچ‌وخم علف‌های هرز نادانی و بی‌خردی گرفتار کند. برخی حق کندوکاو اصولی و جزرومد اندیشه را هم در سطح فردی و هم اجتماعی انکار می‌کنند، اما برخورداری از این حقوق، شرط اساسی دموکراسی است.
پیشینۀ ممیزی در جهان عمری هم‌سنگ تاریخ مکتوب بشر دارد؛ با این حال، به نظر می‌رسد قدیم‌ترین سند بازمانده در این مورد رسالۀ جمهوری افلاطون باشد. افلاطون در این رساله، ممیزی را یکی از اصول گریزناپذیر آرمان‌شهرش معرفی کرد. از دیدگاه این فیلسوف یونانی، تعیین معیارهای نویسندگی، یکی از مقوله‌های مهم در تعاول ادبیات با سیاست و اخلاق بود. پس از افلاطون، ارسطو فواید ادبیات و به‌ویژه نمایش تراژیک را با نگرشی روان‌کاوانه بررسی کرد. او برخلاف افلاطون ـ که قدیم‌ترین نمایندۀ دیدگاه عمل‌گرا به ادبیات و تفوّق محتوا بر شکل اثر بود ـ در مقام دفاع از ادبیات برآمد. مجادله دربارۀ فواید و مضرات ادبیات و نقش آن در تحقق یافتن آرمان‌شهر تا امروز ادامه داشته است؛ اما این مجادلات نه فقط بشر را به آرمان‌شهر رهنمون نکرده، بلکه گاه طعم حیات اندوهگین در کابوس‌آباد را نیز به او چشانده است. ممیزی و جدل بر سر آن آن‌قدر اهمیت دارد که خود، انگیزۀ تألیف کتابهای متعدد شده است.
مجموعۀ چهار جلدی کتابهای ممنوعه از آثاری است که بخش مهمی از تاریخچۀ ممیزی کشورهای مختلف را در خود جای داده است. هر یک از این چهار جلد به یک موضوع اختصاص یافته است. که عبارتند‌از: کتابهای ممنوعۀ سیاسی نوشتۀ نیکولاس جی. کارولایدز، کتابهای ممنوعۀ اجتماعی نوشتۀ دان بی. سوا و کتابهای ممنوعۀ دینی نوشتۀ مارگارت بالد. این مجموعه که انتشارات فکتس آن فایل آن را در سال 2006 م منتشر کرد، نسخۀ جدید و به‌روزشده‌ای است که بخشی از آن دست‌مایۀ ترجمۀ کتاب حاضر را تشکیل می‌دهد.
این ترجمه دربرگیرندۀ بیش از چهل رمان و سه نمایشنامۀ جهانی است که در کشورهای مختلف عمدتاً به دلایل سیاسی ممیزی شده‌اند. در این کتاب مترجمان کوشیده‌اند به محتوای متن اصلی وفادار بمانند؛ با این حال در مواردی اندک برخی جملات به دلیل مغایرت با هنجارهای جامعه تعدیل شده‌اند.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمۀ مترجمان
دیباچه
مقدمه
آقای رئیس جمهور/ میگل آنجل آستوریاس
امریکایی زشت/ ویلیام جی. لدرر؛ یوجین بوردیک
آنچه با خود حمل می‌کردند/ تیم اوبرایان
اسم من آشر لو است/ خایم پوتوک
انتظار/ ها جین
اندروسون‌ویل/ مک کینلی کانتور
ایستگاه اتوبوس/ گائو ژنگجیان
این زمین بشر/ فرزند همۀ ملل/ پرامودیا آنانتا تور
باد سمهگین/ پاپ سبز/ میگل آنجل آستوریاس
بخش سرطان/ الکساندر سولژنیتسین
برادرم سام، مرده/ جیمز لینکلن کالیر؛ کریستفر کالیر
بینوایان/ ویکتور هوگو
بهشت کوران/ دوآنگ تو هوآنگ
پرچم شکننده/ جین لنگتون
پسر خندان/ اولیور لا فارژ
پسر سیاه/ ریچارد رایت
تام پین/ هاوارد فاست
جانی تفنگش را برداشت/ دالتون ترومبو
جبه‌های آتش/ جیمز وب
جنگل/ آپتون سینکلر
جولی (دختر) گرگ‌ها/ ژان کِر گهد جورج
چرا در دیتنام هستیم؟/ نورمن میلر
خوشه‌های خشم/ جان استاین‌بک
دختر برگر/ ندین گوردیمر
دختر زمین/ اَگنس اسمدلی
در جبهۀ غرب خبری نیست/ اریش ماریا رمارک
دکتر ژیواگو/ بوریس پاسترناک
رمانی بدون اسم/ دوآنگ تو هوآنگ
سفرهای گالیور/ جاناتان سویفت
روزی که برای توقیف کتاب آمدند/ نت هنتوف
سلاخ‌خانۀ شمارۀ پنج یا جنگ صلیبی کودکان/ کورت ونه‌گات
سیلوستر و سنگ جادو/ ویلیام استگ
صعمه (من پنیر هستم)/ رابرت کورمیر
فراری/ پرامودیا آنانتا تور
فراری‌ها/ گائو ژنگجیان
فرمان آتش/ یوجین بوردیک؛ هاروی ویلر
فصل خشک و سفید/ آندره برینک
قلعۀ حیوانات/ جورج اورول
کلبۀ عمو تام/ هریت بیچر استو
گهوارۀ گربه/ کورت ونه‌گات
ممکن نیست اینجا اتفاق بیفته/ سینکلر لوئیس
متولد چهارم ژوئیه/ ران کوویک
نفت!/ آپتون سینکلر
1984/ جورج اورول
یک روز از زندگی ایوان دنیسویچ/ الکساندر سولژنیتسین
http://www.bookiko.ir/Book/33943/33943/
برچسب های مهم
